Struikhei: van natuurlijke krachtpatser naar bedreigd ecosysteem
Het is eind juli en dus weer die tijd van het jaar dat de struikhei begint te bloeien en prachtige paarse landschappen creëert. Her hart van menig natuurliefhebber, kunstenaar en fotograaf gaat sneller kloppen. Maar niet alleen is het een feest voor het oog, de paarse bloemenzee is ook voor insecten een klein paradijs. Niet voor niets besteedde Jan Jansen, ecoloog en bestuurslid van Hortus Nijmegen, deze week uitgebreid aandacht voor deze taaie plant in Nature Today ’s Plant&Insect.
Zonder struikhei geen heidelandschap
Eeuwenlang was struikhei dé plant op het zand in ons land. Het begon allemaal zo’n 5000 jaar geleden toen boeren open plekken nodig hadden om hun dieren te laten grazen. Ze brandden bossen plat en de dichte heide die hieruit verrees, bleek uitstekend graasland. Een heidecultuur was ontstaan. Met als basis de struikhei, een taaie en altijd groene soort die goed gedijt op stikstof- en fosforarme grond. In de loop van duizenden jaren heeft de struikhei gezelschap gekregen van allerlei andere biotopen al naar gelang de ecologische omstandigheden en het landgebruik. Daarmee is het heidelandschap een thuis geworden voor allerlei soorten uit andere voedselarme milieus. Van insecten tot vogels, van zoogdieren tot herpetofauna, van korstmossen tot paddenstoelen. De bloemen van de struikhei zelf worden graag bezocht door vlinders en zweefvliegen.
Vlinders
Van de vlinders die we op de heide aantreffen, zijn er weinig direct afhankelijk van de struikhei. Zo kan de nachtpauwoog, een bekende heidebewoner, ook voedsel vinden in heggenlandschappen. Ook de Spaanse vlag en de dagpauwoog zijn niet gebonden aan de struikhei. Voor de zeldzame purperbeer is de plant wel een van de belangrijkste waardplanten. En ook het heideblauwtje is afhankelijk van dophei en struikhei. De grote parelmoervlinder, in Nederland door de stikstofdepositie een soort die onder druk staat, leeft in droge heischrale graslanden op lemige bodems, maar ook in duingraslanden, blauwgraslanden en kalkgraslanden.
Ondergang van een landschap
Het heidelandsysteem, ooit een symbiose tussen landbouw en natuurlijke omgeving, raakte in verval door de opkomst van moderne landbouwmethoden en intensieve veehouderij. Stikstofdepositie, veroorzaakt door onder andere kunstmest en uitstoot van verkeer en industrie, heeft geleid tot vergrassing van heidevelden, waardoor struikhei en daarmee het heidelandschap en de daarbij behorende flora en fauna enorm onder druk staan. Klimaatverandering werkt verdere verdroging in de hand. Na duizenden jaren is slechts een fractie van de heidegebieden over. Deze worden beheerd voor natuurbehoud en recreatie. Diverse organisaties werken aan het herstel en behoud van heidegebieden, hoewel de aanhoudende stikstofneerslag de beheerders voor grote uitdagingen stelt. Onderzoek en initiatieven voor verbetering van heidegebieden zijn in volle gang, maar de ecologische en klimatologische veranderingen blijven de toekomst van deze unieke landschappen bedreigen.
Ondanks het feit dat de struikhei eeuwenlang complete landschappen heeft onderhouden door te leven op arme grond, is hij niet onverwoestbaar. Een held mag hij echter zeker wel genoemd worden.
Wil je meer weten over de struikhei? Lees dan hier het volledige artikel van @Jan Jansen.
Foto’s: Jan Jansen, Hortus Nijmegen