door Beheer | jul 22, 2024 | Nieuws van Hortus Nijmegen
Het is eind juli en dus weer die tijd van het jaar dat de struikhei begint te bloeien en prachtige paarse landschappen creëert. Her hart van menig natuurliefhebber, kunstenaar en fotograaf gaat sneller kloppen. Maar niet alleen is het een feest voor het oog, de paarse bloemenzee is ook voor insecten een klein paradijs. Niet voor niets besteedde Jan Jansen, ecoloog en bestuurslid van Hortus Nijmegen, deze week uitgebreid aandacht voor deze taaie plant in Nature Today ’s Plant&Insect.
Zonder struikhei geen heidelandschap
Eeuwenlang was struikhei dé plant op het zand in ons land. Het begon allemaal zo’n 5000 jaar geleden toen boeren open plekken nodig hadden om hun dieren te laten grazen. Ze brandden bossen plat en de dichte heide die hieruit verrees, bleek uitstekend graasland. Een heidecultuur was ontstaan. Met als basis de struikhei, een taaie en altijd groene soort die goed gedijt op stikstof- en fosforarme grond. In de loop van duizenden jaren heeft de struikhei gezelschap gekregen van allerlei andere biotopen al naar gelang de ecologische omstandigheden en het landgebruik. Daarmee is het heidelandschap een thuis geworden voor allerlei soorten uit andere voedselarme milieus. Van insecten tot vogels, van zoogdieren tot herpetofauna, van korstmossen tot paddenstoelen. De bloemen van de struikhei zelf worden graag bezocht door vlinders en zweefvliegen.
Vlinders
Van de vlinders die we op de heide aantreffen, zijn er weinig direct afhankelijk van de struikhei. Zo kan de nachtpauwoog, een bekende heidebewoner, ook voedsel vinden in heggenlandschappen. Ook de Spaanse vlag en de dagpauwoog zijn niet gebonden aan de struikhei. Voor de zeldzame purperbeer is de plant wel een van de belangrijkste waardplanten. En ook het heideblauwtje is afhankelijk van dophei en struikhei. De grote parelmoervlinder, in Nederland door de stikstofdepositie een soort die onder druk staat, leeft in droge heischrale graslanden op lemige bodems, maar ook in duingraslanden, blauwgraslanden en kalkgraslanden.
Ondergang van een landschap
Het heidelandsysteem, ooit een symbiose tussen landbouw en natuurlijke omgeving, raakte in verval door de opkomst van moderne landbouwmethoden en intensieve veehouderij. Stikstofdepositie, veroorzaakt door onder andere kunstmest en uitstoot van verkeer en industrie, heeft geleid tot vergrassing van heidevelden, waardoor struikhei en daarmee het heidelandschap en de daarbij behorende flora en fauna enorm onder druk staan. Klimaatverandering werkt verdere verdroging in de hand. Na duizenden jaren is slechts een fractie van de heidegebieden over. Deze worden beheerd voor natuurbehoud en recreatie. Diverse organisaties werken aan het herstel en behoud van heidegebieden, hoewel de aanhoudende stikstofneerslag de beheerders voor grote uitdagingen stelt. Onderzoek en initiatieven voor verbetering van heidegebieden zijn in volle gang, maar de ecologische en klimatologische veranderingen blijven de toekomst van deze unieke landschappen bedreigen.
Ondanks het feit dat de struikhei eeuwenlang complete landschappen heeft onderhouden door te leven op arme grond, is hij niet onverwoestbaar. Een held mag hij echter zeker wel genoemd worden.
Wil je meer weten over de struikhei? Lees dan hier het volledige artikel van @Jan Jansen.
Foto’s: Jan Jansen, Hortus Nijmegen
door Beheer | jul 9, 2024 | Nieuws van Hortus Nijmegen
Niet alleen door de fijne beharing en schitterende lilablauwe kleur valt beemdkroon op. Ook de aantrekkingskracht op insecten en vlinders kan de voorbijganger niet ontgaan. Niet voor niets kreeg ook deze plant uit de kamperfoeliefamilie afgelopen week een plaats in de serie artikelen Plant & Insect door Nature Today. De artikelen uit deze serie haken alle in op het jaarthema van de botanische tuinen: Plant & insect.
Rijke bloei
Waar het op het eerste gezicht een composiet lijkt, is beemdkroon (Knautia arvensis) dit zeker niet. De bloemen staan bij beemdkroon niet direct op een bloembodem, maar op een steeltje. Ieder afzonderlijk bloemetje is tweeslachtig en bevat zowel een stamper als meeldraden. Bovendien heeft elk bloempje een kelk én kroonblaadjes. Het meest herkenbare deel van beemdkroon is het hoofdje met een vlakke bodem. Deze wordt omgeven door een aantal donkergroene, eironde, omwindselblaadjes. De omwindselblaadjes overlappen elkaar dakpansgewijs. De bloemkroon is licht gewelfd en elk bloemetje bestaat uit vier vergroeide bloemblaadjes. Beemdkroon bloeit rijk en langdurig. Voor insecten is dit gunstig omdat ze hiermee ook nadat de voorjaarsbloeiers uitgebloeid zijn, nog voedsel kunnen vinden.
Stuifmeel, nectar én zaad
De bloemen van beemdkroon bevatten veel, héél veel, stuifmeel en nectar. Indrukwekkend veel dagvlinders, honingbijen, hommels en andere insecten komen hierop af. Omdat de nectar ook toegankelijk is voor insecten met een korte tong, zie je veel verschillende soorten zich hier tegoed doen. Van (solitaire) wilde bijen tot zweefvliegen en van de argusvlinder tot de koninginnenpage. De zeldzame knautiabij is zelfs afhankelijk van deze plant. Ook de zeer zeldzame knautiawespbij, die parasiteert op de knautiabij, zie je op beemdkroon. Aan het zaad zit een soort oliehoudend aanhangsel dat bij mieren geliefd is. Zij verslepen dit aanhangsel en zorgen zo voor verspreiding.
Beemdkroon (Knautia arvensis), bergknautia (Knautia dipsacifolia) en het er op lijkende duifkruid bloeien nu in de botanische tuin van Hortus Nijmegen.
Foto’s: Jan Jansen (Hortus Nijmegen)
#beemdkroon #botanischetuin #hortus #hortusnijmegen #naturetoday #plant&insect #naturetoday #vlinders #argusvlinder #koolwitje #koninginnenpage #knautiabij #biodiversiteit
door Beheer | jun 29, 2024 | Nieuws van Hortus Nijmegen
Wat een avond! Het niet al te beste weer had geen enkele invloed op de goede sfeer. En ondanks de concurrentie met het voetbal deden er zo’n 50 tot 60 mensen mee aan de Bioblitz. Daarmee begon het programma van de avond. Onder begeleiding van experts gingen groepjes van 4-8 personen de tuinen in en speuren maar. Het resultaat mag er zijn: tientallen soorten (nacht-)vlinders, planten, insecten, weekdieren en méér werden gedetermineerd. Een overzicht van alle soorten en waarnemingen vind je hier.
Anders kijken
“Veel deelnemers vertelden hoe leuk het was om anders te kijken.” vertelt Arno van der Kruis, directeur van Hortus Nijmegen. “Het is een andere manier van waarnemen, met de focus op een plant of een insect. Het leverde ook een mooi beeld op zoals al die groepjes overal aan het zoeken waren en foto’s maakten. Het heeft ook veel opgeleverd. De helft van de waarnemingen was een nieuwe waarneming. Dat je na afloop onmiddellijk resultaat kunt delen, tot in detail, zorgde voor veel extra interactie. Dat was een mooie opmaat voor het volgende programma- onderdeel: de interactieve presentatie van Bernadette.”
Verbondenheid met de natuur
Bernadette van Heel startte haar presentatie met een opdracht: iedereen moest het bos in om aan de grond te ruiken, dichtbij en op afstand van een boom. Wat doet die geur met je? Wat roept het op? Arno: “Een bijzonder en actief begin van een boeiende presentatie. De boodschap van Bernadette is in het kort gezegd dat de emotionele verbondenheid de meest directe is en het belangrijkste. Het gaat bij verbondenheid met de natuur niet alleen om kennis, maar je moet de relatie ook emotioneel aangaan.”
Nachtdieren excursie
Tot slot gingen de deelnemers op zoek naar nachtdieren in de Hortus. “We hadden twee nachtvlinderopstellingen. Omdat het nog wat schemerde toen we begonnen, kwam alles geleidelijk op gang. Door de app Obsidentify te gebruiken, hadden we direct een naam bij alles wat we zagen. Dit stimuleerde enorm,” aldus Arno. Naast nachtvlinders werden ook andere nachtdieren waargenomen, waaronder de dwergvleermuis en laatvliegers. En, heel bijzonder, ook de bosuil is gezien.
Al met al was het een indrukwekkende avond vol positieve reacties. Hortus Nijmegen kijkt terug op een geslaagde Midzomeravond die de verbondenheid met de natuur op een bijzondere manier wist te versterken.
door Beheer | jun 19, 2024 | Nieuws van Hortus Nijmegen
Je kent dat wel, je hoort iets, proeft iets, ruikt iets…en razendsnel wordt je teruggevoerd naar je jeugd. De meest vroege herinneringen komen omhoog bij bepaalde klanken, smaken, luchtjes. Vaak gaan ze gepaard met een instant geluksgevoel. Zintuigelijke herinneringen, het effect is groot. Tijdens Midzomernacht in Hortus Nijmegen kun je die effecten ervaren. Om 21.30 uur neemt @Bernadette van Heel je in een interactieve lezing mee in een zoektocht naar verbondenheid met de natuur, waarbij het gebruik en het prikkelen van zintuigen centraal staat.
Het begin: verbinding in de jeugd
Onze band met de natuur begint vaak al in onze jeugd. Denk maar aan de geur van de frisse buitenlucht, het geluid van bladeren die ritselen in de wind, en het gevoel van gras onder onze voeten. Deze zintuiglijke ervaringen zijn diep verankerd in ons geheugen en vormen het fundament van onze verbondenheid met de natuur. Herinneringen aan spelen in het bos, waarbij we de wereld om ons heen met al onze zintuigen verkennen, blijven ons een leven lang bij.
Parfum Natuur
Een van de meest krachtige zintuigen die herinneringen oproepen, is geur. Geuren hebben de unieke eigenschap om ons direct terug te brengen naar specifieke momenten en plaatsen in ons leven. Zo roept de geur van dennennaalden bijvoorbeeld herinneringen op aan spelen in het bos, wandelen in het bos. In de workshop worden deelnemers aangemoedigd om bewust te ruiken en te ervaren hoe geur hun verbondenheid met de natuur kan versterken.
Zintuigen prikkelen: een praktische benadering
De kern van de workshop is het prikkelen van de zintuigen. Iedereen wordt gestimuleerd om de natuur op een diepere en meer bewuste manier te ervaren. Je krijgt niet alleen praktische handvatten om je zintuigen te gebruiken, maar ook inzicht in wat dit betekent voor jou en voor jouw persoonlijke relatie met de natuur. Door het prikkelen van de zintuigen worden we bewuster, krijgen we meer waardering en versterken we onze verbondenheid. Het is een unieke kans om op een inspirerende manier de natuur opnieuw te leren kennen en de magie van de natuurlijke wereld te ervaren.
Midzomernacht in Hortus Nijmegen
Dit is het tweede programma-onderdeel van Midzomernacht in Hortus Nijmegen. Na een spannende Bioblitz (van 19.00 – 10.45 uur) staan je zintuigen vast open voor deze inspirerende workshop van Bernadette. Daarna, als de duisternis valt, komen die zintuigen weer goed van pas tijdens de fascinerende nachtdieren-excursie. Geef je op via de website van Hortus Nijmegen.
door Beheer | jun 18, 2024 | Nieuws van Hortus Nijmegen
Hortus Nijmegen is een waardevolle lokale hotspot van biodiversiteit. Vrijwel nergens anders in Nijmegen kun je een zo grote concentratie bijzondere soorten op zo’n kleine oppervlakte waarnemen. Midzomernacht, vrijdag 21 juni, krijgt iedereen de kans om tijdens een spannende Bioblitz die biodiversiteit te ontdekken. (Meld je aan via de agenda op de website van Hortus Nijmegen.) Ná de Bioblitz duiken we de duisternis is en gaan we de fascinerende wereld van de nachtdieren ontdekken.
Nachtdieren-excursie
Tijdens de nachtelijke expeditie kunnen we diverse groepen nachtdieren waarnemen:
- Vogels
Wie aan nachtdieren en aan vogels denkt, denkt vrijwel meteen aan uilen. In de Botanische tuin zijn inderdaad de Bosuil, Ransuil en Kerkuil sporadisch waargenomen.
- Zoogdieren
Er zijn verschillende zoogdieren die we kunnen waarnemen in de nacht. Het meest tot de verbeelding spreekt waarschijnlijk de groep vleermuizen (waaronder de Laatvlieger, Watervleermuis, Rosse Vleermuis en Gewone Dwergvleermuis). Maar ook muizen (zoals de Rosse Woelmuis, Gewone Bosmuis, Dwergmuis en Huisspitsmuis) de West-Europese Egel, de Steenmarter, de Wezel, de Ree en zelfs de Vos bevolken de tuinen.
- Reptielen en amfibieën
We vinden de nachtactieve Bruine kikker en de Gewone pad, de schemer- en nacht-actieve Alpenwatersalamander in het moeras en de Kleine salamander die zowel dag- als nachtactief is.
- Nachtvlinders
De meeste nachtvlinders zijn nachtactief, maar er zijn er ook die overdag vliegen. Bijvoorbeeld de Kolibrievlinder die dag-actief is maar ook af en toe in de schemering of in het donker wordt waargenomen. De Kolibrievlinder behoort tot de Pijlstaarten, net als bijvoorbeeld het Groot avondrood of de Lindepijlstaart. Al deze soorten kunnen worden aangetroffen in de Botanische Tuin. De honderden plantensoorten, waarvan maar liefst 68 soorten die op de Rode Lijst staan, trekken vaak bijzondere insecten aan. Sommige zijn noodzakelijke waardplanten voor rupsen om hun levenscyclus tot vlinder te kunnen voltooien. Andere zijn weer zeer goede drachtplanten die stuifmeel en nectar bieden voor allerlei insecten. Hierdoor is de tuin uitermate aantrekkelijk voor bloembezoekende insecten. Daarnaast is het ook een goede voedselplek voor sapzuigende insecten zoals bladluizen, wantsen en cicaden.
- Kevers
Twee kevers lichten we uit: Groot vliegend hert (de grootste kever van Europa) en de Grote glimworm. Vliegende herten zijn nacht-actieve dieren. Ze eten niet maar voeden zich met vloeistoffen, zoals honing en boomsappen. Op aangetaste eiken in de Botanische Tuin kunnen deze dieren een nestplek vinden. Tot nu toe is er geen nest gevonden maar de dieren zijn al wel enkele malen gezien. Ook is het Klein vliegend hert gespot, deze is zowel overdag- als ‘s nachts actief. Het Groot vliegend hert is zeldzaam in Nederland. Tegenwoordig komt deze nacht-actieve soort nog maar voor in vier kerngebieden waarvan er eentje bij Nijmegen ligt en waartoe wij ook de Botanische Tuin rekenen. Glimwormen vormen een familie binnen de kevers. Ze staan ook wel bekend onder de namen vuurvliegjes of gloeiwormen. Ze zijn vooral bekend door hun lichtgevende eigenschap (bioluminescentie). In Nederland leven drie soorten vuurvliegen die alle drie in Nijmegen zijn waargenomen. Alleen de mannetjes hebben vleugels. De vrouwtjes kunnen licht produceren in hun achterlijf. De wijfjes draaien ’s avonds hun lichtgevende achterlijven omhoog en zoeken een open plek in het gras, liefst op kalkrijke grond zoals in de zuidelijke delen in de Botanische tuin. Hier stijgen hun kansen op voortplanting omdat hun licht beter zichtbaar is voor mannetjes die reeds op tientallen meters de lichtjes kunnen zien. De wijfjes glimmen twee uur lang en trekken zich dan tot de volgende avond terug in hun schuilplaatsen, of stoppen er onmiddellijk mee als ze een geslachtspartner hebben gevonden en gaat het licht uit. Vrouwtjes kunnen dit tien nachten achtereen doen. Grote glimwormen glimmen het vaakst op avonden in juni en juli. Het licht wordt continu uitgezonden, al zwaaien vrouwtjes hun romp zijwaarts, wat de indruk geeft van dimmen en lichter worden. Mannetjes worden soms aangetrokken door kunstlicht.
- Slakken
Slakken zijn vaak nachtactief en zeker de naaktslakken. Dat komt mede doordat het s nachts meestal vochtiger is. Deze dieren eten planten en zijn zelf een prooi voor veel dieren, zoals de larven van de Grote glimworm.
Een Nacht vol Verrassingen
De Hortus Nijmegen biedt midzomernacht een unieke kans om de verborgen wereld van nachtdieren te ontdek ken. Of je nu geïnteresseerd bent in vogels, zoogdieren, reptielen, amfibieën, nachtvlinders, kevers of slakken, er is voor ieder wat wils. Vergeet niet je aan te melden voor deze spannende Midzomernacht met eerst de Bioblitz en vervolgens wordt je verrast door de wonderen van de nachtelijke natuur in de Botanische Tuin.
Meld je aan via de agenda op de website van Hortus Nijmegen en beleef een onvergetelijke nacht vol natuuravonturen!
Content en foto’s: Jan Jansen
